Bir işletme, başka işletmelerle yatay, dikey ve çapraz olmak üzere üç tür rekabet içinde olabilir. Ancak bu ayırım inceleme kolaylığı bakımındandır. Çünkü bir işletme bir başka işletme ile hem yatay, hem dikey hem de çapraz rekabet içinde olabilir.

Yatay Rekabet

Bir dağıtım kanalının aynı düzeyinde bulunan, benzer malları satan benzer işletmeler arasındaki rekabete yatay rekabet denir. Bir otomobil işletmesinin başka bir otomobil işletmesi ile bir bakkalın başka bir bakkalla olan rekabeti gibi.

Yatay rekabet zamanla gruplaşmalara neden olabilir. Ancak, gruplaşmaktan söz edebilmek için, işletmelerin bazılarının ötekilerden anlamlı bir biçimde farklılaşması gerekir ki. Bu da çapraz rekabete giden yolun başlangıcıdır. Farklılaşma ve gruplar arası mücadele, bazı politik kararların alınmasına neden olabilir. Alınan bu kararlar, güçler dengesince belirlenir ve rakiplerin neleri yapamayacaklarına ilişkin yasaların çıkmasına, yeni geleneklerin oluşmasına zemin hazırlarlar. Bunların büyük bir bölümü, tüketiciyi korumaya ve haksız rekabeti ortadan kaldırmaya yönelik kararlardır.

Dikey Rekabet

Dikey rekabet; dağıtım kanalının farklı düzeyinde bulunan, benzer malları satan farklı yapıdaki işletmeler arasındaki rekabettir. Yatay ve çapraz rekabet işletmelerin pazar paylarını artırmak, dikey rekabet ise, dağıtım ve üretim kârlarından daha fazla pay almak içindir.

Sermayenin yoğunlaşması, iş alanları arasında zamanla ortaya çıkan bağ ve sinerjiden yararlanma arzusu, dikey rekabeti teşvik etmektedir. Geriye doğru arz kaynaklarını, ileriye doğru türev ürünleri ve dağıtım noktalarını ele geçiren işletme hem yatay hem de çapraz rekabeti tayin edebilmektedir. Bu bakımdan, işletmeler giderek dikey rekabete yönelmektedirler. Pek çok üretici işletme ürünlerini ya aracılar kullanmaksızın doğrudan ya da çok kısa dağıtım kanalı ile tüketicilere ulaştırmaya yönelmektedirler.

Çapraz Rekabet

Dağıtım kanalının aynı düzeyinde bulunan, benzer malları satan, fakat yapı bakımından farklı olan işletmeler arasındaki rekabete çapraz rekabet denir. Bir süpermarketin bir bakkalla olan rekabeti buna örnek gösterilebilir. İşletmeler birbirleriyle aynı silahlarla yarışacakları yerde, farklılaşarak farklı silahlarla rekabet etmeyi tercih ederler.

Yatay rekabette başvurulacak silahlar bellidir ve bu silahları kullanmanın bir sınırı vardır. Çapraz rekabette farklılaşma ve bu rekabette değişik silahları kullanma olanağı vardır. Yeni üretim ve dağıtım yöntemleri, yeni tutundurma teknikleri, yeni satış politikaları bunlara örnek gösterilebilir.

Kaynak: Pazarlama Yönetimi – Prof.Dr. Ahmet Hamdi İslamoğlu.